در بارهٔ نام افغان دو نکته مهم قابل یاد اوری می‌باشد. یکی اینکه نام افغان نام بسیار قدیمی چند هزار ساله است که در منابع مهم و معتبر تاریخی جهان مثل الکامل ابن اثیر؛ تاریخ بیهقی؛ تاریخ یمینی و حدود العالم و نوشته های بطلیموس آمده و بخصوص در سفر نامه ابن بطوطه به کرات ذکر شده .

این در حالی است که درهمین منابع هیچ اسمی از کشوری بنام ایران برده نشده . نام افغان حتی در منابع قبل از اسلام نیز بصورت <اوگانه> و <اپاگانه >آمده است .

نکته دوم اینست که نام افغان را وابستگان دشمنان افغانستان بیشتر بر پشتونها اطلاق شده است اما مختص انها نبوده است و ابهام است چنانچه میری لویس کلیفورد افغانستان شناس معروف در کتاب ( سرزمین ومردم افغانستان ) از روایات مختلف مورخین عرب نتیجه گیری کرده است که : ” نام <اوه گانه >(= سوارکار نجیب را ) یا افغان در نزد اعراب هم بر پشتونها اطلاق می‌شده است هم بر تاجیکها و سایر ملیتهای ساکن ” در جای دیگر کلیفورد در مجموع چنین جمع بندی کرده است که نام افغان بر کلیهٔ باشندگان کوپایه‌های هندوکش ٬ بابا و پامیراطلاق می‌شده است .

دلیلی مهمی که این نتجه گیری کلیفورد را ثابت می‌کند سفر نامه ابن بطوطه است . وی در سفرش به کابل می‌نویسد : سپس به کابل سفرکردیم در اینجا طائیفهٔ از عجم زندگی می‌کند که «افغان »نامیده می‌شوند… کابل از قدیم پایتخت پادشاهان افغان بوده است ازطرفی میدانیم که اکثریت مردم کابل از قدیم اکثریت مطلق تاجیکها بوده اند و تا زمان سفر ابن بطوطه پشتونها هنوز در این نواحی زیاد نبوده اند و انگشت شمار بوده اما مردم کابل خود را افغان می نامیدند.

ازطرف دیگر دراثار ابوریحان بیرونی مثل التفهیم (دربیان اقلیم سوم ) و درکتاب الصیدنه (دربیان گیاه زیتون) کوه‌های هندوکش از حد فاصل چین تا به زابل و بست به نام کوه‌های افغانان خوانده شده است. از اینرو نتیجه گیری کلیفورد مبنی بر اینکه نام افغان بر تاجیکها و سایر باشندگان کوه پایه‌های هندوکش ( تماماقوام ملیتهاهزاره٬ ازبک٬ بلوچ٬ ترکمن ٬ نورستانی٬ پشی ٬ پنجشیری وایماق ) نیز اطلاق می‌شده است می‌تواند بسیار مهم و قابل اعتماد باشد. از طرفی پشتونها ترجیحاً خودرا پشتانه و پختانه پشتون می خوانده اند. و نام افغان و افغانستان اصولاً بومی بوده و از طرف فاتحین عرب نیز یر باشندگان این کشور اطلاق شده است .

بنابر این پشتونها و یا احمد شاه ابدالی در انتخاب این نام نقشی نداشته است . یعنی اگر پشتونها در انتخاب نام افغانستان دخالت می‌داشتند و اعمال سلطه می‌کردند می باید که ترجیحاً نام افغانستان را پشتونستان می نهادند نه افغانستان چون کلیمه < ستان > دری است. چون این نام مربوط به زبان دری است نه زبان انها (پشتو) .

بنابراین این فرضیه که نام افغان خاص پشتونها وبیانگر سلطه قومی است یک فرضیهٔ ضعیف ٬ ناقص ٬ دسیسه بوده و قابل رد وتردیدی است ۰ به زوزه کشیدنهای ولگرد ها گوش نداده تا آفتاب و مهتاب است زنده افغان و پاینده افغانستان است.