حامد حیدرزی
 
طوریکه خواننده گان بسیار عزیز و گرامی نیک میدانند خوشبختانه چاپ کتاب در افغانستان به زبان های پشتو، دری و محلی، در مقایسه به ګذشته بسیار انکشاف نموده و این نوید میدهد که قشر با سواد و مکتبی و فهمیده کشور به مطالعه کتب علمی، فنی و ادبی علاقه بیشتر پیدا نموده و کشور ما دارد که به برکت آګاهی علمی و اجتماعی همین قشر مکتبی و اګاه، باز به یک مرحله خیز اقتصادی – اجتماعی اماده شده و نسل های بعدی کشور تلخی های ګذشته و مشکلات بزرګ موجود را فراموش خواهند کرد. این کار مشکل مینماید، اما با کسب علوم، فنون و هنر ها و تجربه علمی و روحیه عالی وطندوستی بصورت قطعی عملی است و ده ها ملت دګر آن را موفقانه تجربه نموده اند.
اصل سخن بر این است که مسایل مانند نوشته، نګارش، تالیف و ترجمه آثار علمی، فنی و هنری زیاد شده و ده ها نویسنده و مترجم و موسسه چاپ و نشر و اداره دولتی به کار چاپ و تکثیر کتاب مصروف شده اند.
یکی از کسانیکه طی سی سال ګذشته مصروف نوشته، ترجمه و تالیف آثار علمی و ادبی است، اقای احسان الله ارینزی میباشد که تا حال 22 کتاب چاپ شده دارد. در این دو ماه اخیر سه کتاب به زبانهای پشتو و دری از ازینزی به بازار رسیده که درین نبشته فقط معرفی میشوند. پرداختن به ارزشمندی علمی این کتاب ها کار دانشمندان جغرافیه، اقتصاد و مسایل اجتماعی است که کار نویسنده و مولف کتابها را مورد ارزیابی علمی و انتقادی قرار داده و نظریات خودرا با خواننده ګان احتمالی بعدی آثار در میان ګزارند.
 
1- د آسیا طبیعی، سیاسی، بشري، اقتصادي او تاریخی جغرافیه:
این کتاب که جلد اول (د نړۍ هنداره) میباشد، حال بار سوم به چاپ رسیده است. کتاب مثلیکه از نام آن بر می آید، جغرافیایی طبیعی، سیاسي، بشری، اقتصادی و تاریخی قاره اسیاست. درین کتاب قاره اسیا منحیث کل و تمام ممالک ازاد و مناطق غیر مستقل آن به ګونه سیستماتیک و معلوماتی بصورت نسبتاً مفصل معرفی شده اند که خواننده را در قسمت شناخت کشورها یاری میرساند.
کتاب اسیا بار اول در سال 2000م در 840 صفحه و 1000 جلد بچاپ رسیده بود که نظر به تقاضای مردم در سال 2003م تجدید چاپ شد. این کتاب در آن وقت درین زمینه اولین بشمار میرفت. قابل تذکر است که موسسه انتشارات زوری که بګمان غالب اولین موسسه خصوصی چاپ و نشر کتاب در افغانستان بحساب میرود، قبل از کودتای هفت ثور یک کتاب صد صفحه ای در مورد معرفی کشور های جهان بچاپ رسانیده بود که هر کشور در آن یکی دو صفحه معرفی شده بود، اما اسیا اولین کتابی است که در افغانستان به این حجم بزرګ نوشته شده است.
جایګاه افغانستان در جلد اول کتاب (د نړۍ هنداره) بسیار برجسته و حدود 180 صفحه است. کشور های همسایه و کشور های بزرګ و مقتدر اسیا هم جای خود را دارد. مثلا چین 50 صفحه کتاب را به خود اختصاص داده است.
در پایان کتاب دو ضمیمه وجود دارد که در یکی موسسات و سازمان های منطقوی و جهانی معرفی شده و در دومی همان تعاریف و اصطلاحات جغرافیایی مختصراً ګنجانیده شده که نام های ان در متن کتاب بار – بار ذکر شده و ممکن که فهم آن برای بعضی جوانان تازه کار اندک مشکل بنماید.
بعد از چاب دوم کتاب (آسیا)، بازهم ضرورت بود تا کتاب هر سال یا چند سال بعد دوباره تجدید چاپ شود. موسسات متعددی در سراسر دنیا و به زبانهای مختلف این کار را نجام میدهد و اخرین معلومات در مورد معرفی طبیعی، سیاسی، بشری ، اقتصادی و تاریخی کشور های جهان را به مردم عرضه میدارند تا انها از اوضاع جهان و منطقه ایکه در آن زندګی میکنند با خبر باشند.
اقای ارینزی با درک همین مسوولیت، کتاب (آسیا) را با اخرین معلومات دست داشته آماده چاپ نموده که کار در خور تمجید و تحسین میباشد. اکنون ما اخرین معلومات و اطلاعات در مورد کشور های آسیا را در اختیار داریم. بعد از انکه جلد های بعدی کتاب (استرالیا)، (افریقا)، (اروپا) و (امریکا) چاپ شد، معلومات ما در مورد تمام کشور های دنیا زیاد و تازه خواهد شد.
مولف کتاب در مقدمه جلد (اسیا) وعده نموده که این کار را ظرف دو سال اینده تکمیل مینماید و نوید داده که خوشبختانه کار ترجمه این کتاب به زبان دری نیز اغاز شده است!
کتاب (آسیا) این بار 1280 صفحه دارد که سهم معرفی افغانستان در آن 300 صفحه است. این کتاب با ایزاد جداول تمام کشور های مستقل جهان، مناطق غیر مستقل، نقشه ها و بیرق های کشور های آسیایی هنوز هم غنی تر شده است.
2- مطالعه امکانات خود کفایی افغانستان از تولیدات شکر
این کتاب در واقع مونوګراف آقای ارینزی است که در سال 1356 هه ش نګاشته شده بود و حالا با معلومات،  ارقام، احصاییه ها و تحلیل جدید در 270 صفحه بطبع رسیده است. درین کتاب تاریخچه کشت نیشکر و چغندر در جهان و افغانستان ، تاریخچه ایجاد و انکشاف صنایع تولید شکر از نیشکر و چغندر در جهان و افغانستان از سال 1335 هه ش یا اولین سال پلان اول پنجساله انکشاف اقتصادی – اجتماعی افغانستان (1335 – 1339 هه ش) تا حال به بحث ګرفته شده، عرضه و تقاضای شکر در دنیا و افغانستان بررسی شده و امکاناتی مورد تحقیق و مطالعه قرار ګرفته که نشان میدهد افغانستان میتواند، از نظر تولید شکر به مرحله خود کفایی رسیده و از هدر رفتن یکصد ملیون دالری جلوګیری نماید که هر سال برای خریداری شکر بمصرف میرسد.
اګر صادقانه قضاوت شود، پیشنهاد های بیست ګانه نویسنده کتاب بسیار علمی است، قبلاً در مناطق و کشور های مختلف جهان ازمایش شده و اګر مقامات دولتی و سرمایه ګزاران باالقوه سکتور صنایع کشور آن را جدی بګیرند، افغانستان ظرف ده سال آینده در موقعیتی قرار میګیرد که نه تنها تمام ضروریات داخلی خود را تکافو نماید، بلکه میتواند که به یک کشور صادر کننده شکر مبدل شود!
اقای ارینزی برای تهیه این کتاب از اخرین معلومات، ارقام و احصاییه های افغانستان و جهان و از حدود 55 ماخذ معتبر استفاده نموده است.
خواننده ګان عزیز چهره کریح جنګ را، که باعث درهم شکستن وحشتناک سکتور های زراعتی و صنعتی افغانستان شده است، درین کتاب و در قسمت تولیدات نیشکر و چغندر و تولید شکر به وضوع می بینید و درک مکنید که کشور عزیز ما واقعاً با چه مشکلات عظیمی روبرو میباشد.
3- د غازی محمد جان خان وردک ژوند او مبارزه
سومین اثر که توسط ارینزی در واقع ګرداوری شده، کتابی است در یکصد صفحه از نویسنده ګان و متخصصین ګرانقدر کشور استاد حبیب الله رفیع، پوهنوال محمد رسول باوری،  داکتر عبدالخالق رشید، معاون سرمحقق عبدالحکیم صافی، سرمحقق محمد فاضل شریفی، څیړنپوه سید امین مجاهد و محترم حیات الله حلیم است که مقالاتی در باره ابعاد و زوایای مختلف زنده ګی، مبارزه و جهاد غازی محمد جان خان وردک به رشته تحریر در آورده اند.
غاری محمد جان خان وردک یکی از شخصیت های مبارز دوران جنګ دوم افغان – انګلیس است که بعد از سعی و مجاهدت فراوان در راه ازادی افغانستان، در حومه شهر مزارشریف فعلی، در وقت امارت امیرعبدالرحمان خان و ګویا که با نیت و قصد سوء وی، به شهادت رسانیده شده و همانجا دفن است.
در مقدمه کتاب امده است که مقام ولایت بلخ پنج جریب زمین را در منطقه کوتل (ابدو) در سمت جنوب دوراهی حیرتان، برای اعمار مقبره محمد جانخان وقف نموده که یک اقدام قابل تقدیر میباشد.
آقای ارینزی در مقدمه ایکه بر این کتاب نګاشته، از متخصصین و دانشمندان کشور تقاضا نموده تا در مورد سایر شخصیت های ملی و مبارز افغانستان چه در دوران جنګهای آزادی بخش با انګلیس ها، چه قبل و چه بعد از آن تحقیق نموده و نتایج کار مثبت آن ها را در معرض دید عامه قرار دهند تا جوانان فعلی افغان در پرتو کار و مبارزه آزادی خواهان و ترقی خواهان قبلی، راه خود را بطور درست انتخاب نموده بتوانند.
در مقدمه کتاب بطور مثال از شخصیت های نظیر ملامشک عالم، میر بچه جان کوهدامنی، محمد عثمان خان تګابی، عصمت الله جبارخیل، فیض محمد لوګری، غلام حیدر خان چرخی، ملالۍ میوندی، لویه ادې، سردار محمد ایوب خان، میر غلام محمد خان اوپیانی، مولوی عبدالغفور لنګری و مغل خان کاموی یاد شده است.
اقای ارینزی با چاپ این سه کتاب وعده نموده که چهار جلد باقیمانده (د نړۍ هنداره) یا قاره های (استرالیا یا اوقیانوسیه)، (افریقا)، (اروپا) و (امریکا) را بزودی به زبان های پشتو و دری به جامعه تقدیم خواهد نمود و در مورد تحقیق خود در باب امکانات خود کفایی افغانستان از تولیدات شکر مینویسد که اګر این کتاب مقبول طبع اساتید و محصلین پوهنتون های کشور و سایر علاقمندان کتب اقتصادی قرار بیګیرد، وی اسناد، معلومات و احصاییه های کافی در اختیار دارد تا عین کار را در مورد مطالعه امکانات خود کفایی افغانستان از تولیدات سمنت، پنبه و کتان و چند قلم دګر مورد ضرورت عامه و قابل صدور انجام خواهد داد.
به امید موفقیت های آتیه آقای ارینزی!