فضل اشنا

لیکوال مجله د ۲۰۲۰ اته ویشتمه ګڼه

په يو ځاي کي ډېر سخت دریځه وو د ملت ژبي ، وطن وسائلو قبایلیت او بادارۍ په خلاف يې د مبارزې کلکه غوښتنه کول او د هغو په خلاف يې چي خاموشي غوره کړي ، د ټولنیز مخ اړوني بائیکاټ کولو په حق کي وو ، هیڅ صلحيز تړون ( کمپرومایز یې نه کاوه . زما به ورسره دعوه وه ، چي ته لږ ګزاره کوه ستا پیام اولس ته نه دي رسېدلي ، د مره ټینګ مه درېږه کرار کرار به اولس را ملګري کړو بیا به خوندور لشکر سي . د استبدادونو او سرکشو انسانان دا تخت چي نړۍ نومیږي ، د بیخي ډېرو ستمونو او ناخوالو شایده ده . د څومره زورواکانو او د کمزورو کښ وبگیر د نړۍ پر مخ تېر سویدي . د قابیل او هابیل څخه بیا تر اوسني نظام پوري هم دا لړۍ دوامداره را روانه ده . الا اوس هم د یو لرغوني ملت د ځوانانو سرونه پکښي رېبل کیږي . له پېل څخه بیا تر اوسه پوري دا لړۍ هم داسي توده را روانه ده ، لا به روانه وي خو اخر به حتمأ تم کیږي . زکه انسانانو د ژوند کولو پرېکړه کړېده ، او د ژوند کولو نظام ته يې نوي چوکاټ ورکړي دي ، نوره دا انساني غېږه چي پایله ی ک دي پاي ته به رسوي ، نور د وحشیتونو کلي با دا د وهشت او دهشت دنیا ورانوو ، نو به موږ هم څه سرونه په خاورو کي ورسره اېږدواتر څو سبا ته نوي کهول ورکړو ، او دا ستړې زندګي ته مخه شه ووایو ، زکه نړۍ اوس یو کلي دي ، او کلي د سړيتوب ګاونډيتوب غواړي ، هغه ستا د پلار د توري او د جنګونو داستانونه نور اورېدل نه غواړي ، بس د ښه ژوند په لټه کي وي ، او له تا هم د شه ژوند ثبوت یا جواز غواړي ، نو به يو اجتماعي سفر پېل سي . خو اوس چي موږ نړۍ ته زندانونه ، وهل ټکول ، ورکېدل ، شهادتونه ، له د خپل تهزيب او سړيتوب باور ورکوو ، نو دلته وطن ورکول ، کورونه سوځل ، بچي د موند و مخ ته بې تاريخه خلک په يو داسي حلالول ، په عزت او په حياء يې لوبي کول ، دا ټولي جغرافیه کښي راسره په يو انتظامي چوکاټ ناکردي ورسره وسوې خو دا ننګیالي ملت یو ګام کښي سته خپل ژوند زما د وینو په اوبه خور شاته نه سو ، او لانور پر مخ ورځي او يو وخت به د کوي ، نو هم دا بې ننګه او دا بې تاريخه وګړي ما هم دغه تور دشمن ګریوان ته لاس رسوي ، او د نړۍ ته هڅه کوي چې د یو وحشي په صفت ور رنجیت سنگھ کسات به لاتر اخلي . وپېژني ، د ریاست ټول انتظامي چوکاټونه يې د زکه پښتون يو وخت د خپل نازولي ؛ چا وژولي وو محکوم قومونو د ورکولو په هکله په کار سل کاله پس يې بدل واخیست نو تر بور پېغور راوستلي دي . ورکي چي څه تازله دي وه خو اخيستي به دي واي نورو ملتونو ته نه ځم تش به پښتون ملت ته لنډه کتنه وکړو ، چي د رنجیت سنگھ څخه بیا تر مطلب پښتون ملت وار نه پریږدي بدل به اخلي خو باجوہ پوري دا ټول د یو ملت په شکېلولو او غلام رنګ به يې بدل وي . کولو باندي خپل توان او انرجي په کار راوستلې خو خیر موږ د هغه اوږدې پرله پسې مبارزې خبره ده . د پښتون ملت خاوره ، ژبه ، کلتور ، ادب ، کول چي دوي به ټكول كول موږ به سرونه ورته سیاست ، اقتصاد ، معدني وسایلو واک او نیولي وو موږ تر وطن نه تېرېدولو ، دوي له لاري اختیار یې تل غلام او د ځان په اختيار کي ساتلي نه اوشتل . چې ارمان كله لاشعور څخه پل د شعور پر خوا واخیستي نو ګام يې په قامي سياسي بهير کي کښېشود او په ۱۹۹۵ کي يې د PSO پښتونخوا لوستونکو سازمان غړي سو او باقاعده یې قامي سياست ته اليځي را ونغښتلې کله چي يې قامي سياست تګلاره او خپله ټولنه سره پرتله کړه نو ملت ډېر پس پاته وو دي او تل يې هڅه کړېده چي زه يې په هر نوم بدنام نه تم کیدونکې لړۍ يې د پاکستان د جوړېدو ورسته هم روانه وساتل ، چي د بابړې شهیدان ، د درویش دراني صېب وايې مزدور کسان شهیدان ، د باچا خان زندانونه د خان وږي یې تل غاصب په زوره وړي شهید په بمونو شهادت ، د ثور انقلاب را ورسته کشکي دا ځل زموږ غنم وكي د مار سرونه زموږ په وطن کي يې بې خونده اثرات چي زموږ وطن د ډیرو ناخوالو برخمن پاته سو . تر نائین د هم دغه غلامۍ په خلاف د پښتون ملت تانده او اليون پوري موږ سخت د پردیو په غوبل کي وزپل نه ستړې کېدونکې مبارزه را روانه ده . سوچي کله امریکه کي چاودني وسوې نو امریکې په خپلو روزل سوو پسې پل افغانستان ته راوړي . کړی یم يې نو نوي پروجیکټ د جنگ شروع سو چي ټېکه يې ګاونډي هیواد واخیستل ، او د دغه جنګ لمبې را ووښتې پښتونخوا وطن يې ګير کړ چي اول وار یې په ګران وزیرستان کي لمبې پورته سوې ، چي تر دا مهاله ۸۰۰۰ وګړي ورک دي شهیدان سو ۱۸۰۰۰۰ کورونه ونړېدل ۲۲۰۰۰ دکانونه ونړېدل ، ۱۴۰۰ ښځي وركي سوې ، نیم وطن ماینونو ونوي شا و خوا ۱۲۰۰ قبایلي مشران يې را حلال کړه ، او داسي نوري ډیر تکليفونه سره وطن لاس وګریوان سو ، خو خیر نور د ورانولو څخه بچ سو زکه دوطن بچو د هم دې ورځي راوستولو لپاره ځانمرګو ته په غېږ ورغله ، خو اخر دا لړۍ پاي تم سوه نور به د وطن ځوانان هیمت کوي چي اوور له وطنه وباسي . خیر خپلي موضع ته راځم چي د شهید ارمان لوني اند او فکري مبارزه باندي وږغېږو زه دا نه وایم چي محمد ابراهيم قلمي نوم ارمان الوني د پلار نوم محمد اسماعيل لوني د نیکه نوم ملا قادر لوني دي . زه دا نه وایم چي د جنوري پر اول تاریخ ۱۹۸۰ کي د سنځاوی په پاسره کلي کي زېږدلي دي . زه دا نه وایم چي پلارني وطن يې سرګز لوني دي . درې وروڼه د قاسم لوني د هاشم لوني او د حیدر لوني په نومونو لري ، او دا هم نه وایم چي پنځه خوندي لري چي وړانګه لونی او نسرین لوڼۍ يې د پښتو شاعراني دي ، او دا هم نه وایم چي په ۱۹۸۸ کښي شونځي ته ور داخل سو . خو زه اوس د ارمان پر اند او فکري روزنه باندي خپل اووه کلن د ملګرتیا نظر ځغلوم . چې ارمان لوني څوک وو ؛ که څه وو ؟ چي دمره د ملي یوالي یو سیمبول جوړ سو ارمان لوڼي د پښتانه وطن په داسي نغري کي سترګي په داسي وخت کي روني کړې ، چي وطن د تور نظام قبایلیت او تپل سوي مزهبي جمود نیولي وو د پښتونخوا وطن په پرتله د ارمان سیمه ډېره پس پاته ده ؛ د سیاست شعور پر مختګ د رغوني او ابادۍ په معنا هیڅ هم نسته لا تر اوسه پوري په هغه سیمه کي د قبایلي نظام مروج دي . هلته اوس هم د ټول وطن پریکړي يو سړي کوي او بل چاته اجازه هم سته نو دغه یاد کس په سیمه کي دا نه غواړي چي علمي سیاسي شعور خپور زکه بیا خو د ده باداري له منځه ځي او دا کسه د پښتونخوا په هر سیمه کي ژوندۍ ده خو په نورو سیمو کي له منځه په قامي سیاست ويستل سوه ، خو بدبختانه د ارمان په پلارني تغري کي لاهم دغه بدبختانه نظام تاند پاته دي . ارمان لوني يو لوستي او پوه انسان وو هغه په دې چي ارمان كله لا شعور څخه پل د شعور پر خوا واخیستي نو ګام يې په قامي سياسي بهير کي کښېشود او په ۱۹۹۵ کي يې د PSO پښتونخوا لوستونکو سازمان غړي سو او باقاعده یې قامي سیاست ته لیڅي را ونغښتلې کله چي يې قامي سیاست تګلاره او خپله ټولنه سره پرتله کړه نو ملت ډېر پس پاته وو ، ارمان لوني د خپل مخلص اند په خاطر په لږ موده کي لوړي پوړۍ ته پورته سو ، خو د وطن لوږي او د نغري لوږي دواړې پر غالبې وې . ماته کسه کول چي اشنا د کویلې ( سکرو ) مزدورۍ ته ولاړم ټوله ورځ به مې کار کوي او د شپې به مي د موم بتی ( شمعي رڼا ته مطالعه کول چي کله به مي مطالعه وکړه ، سهار به مي هم کار کوي هم به مي ژړل چي نړۍ د خپلو شتمنیو څښتنه ده او زه په خپله وطن کي د پردیو مزدور یم تپل سوي جمود په خلاف په غزا اخته وو ، په قامي مبارزه کي د شریک کار ملاتړي ، وو او کمه خبر چي به يې کول هغه ته يې عملي جامه هم ور اغوستل يعني په هغه ټولنه ک خپله سپين سرې ښځي ډاکتر ټاټه پر اچولي وي چي داسي نه وي چي مخ ووینې ؛ ده خپل خور شونځي ته ولېږل .. هغه ټولنه چي څوک نر سیاست ته نه پرېږدي ، ده خپله خور قامي سیاست ته را ویستل ، هغه ټولنه چي تاداو یې د بادارۍ په خښته سوي په نو هم له دغه څخه معلومیږي چي ارمان لوني اند او فکر پراخ وو ، او د ژوند د هر شعبې ازادي يې غوښته او هغه ازادي چي چا د خپل عیش او عشرت لپاره پرې تپلې وه ، او هر وخت د جمود د ماتولو اليه كي زما و دده په ۷ کلنه ملګرتیا کښي ما ډېر څه ورسخه واورېدل او ډیر څه مي ورسره ولیدل او ډېر څه راسره شریک کړل . په يو ځاي کي ډېر سخت دریځه وو د ملت ژبي ، وطن وسائلو قبایلیت او بادارۍ په خلاف يې د مبارزې کلکه غوښتنه کول او د هغو په خلاف يې چي خاموشي غوره کړي ، د ټولنیز مخ اړوني بائیکاټ کولو په حق کي وو ، هیڅ صلحيز تړون کمپرومایز یې نه کاوه . زما به ورسره دعوه وه ، چي ته لږ ګزاره کوه ستا پیام اولس ته نه دي رسېدلي ، د مره ټینګ مه درېږه کرار کرار به اولس را ملګري کړو بیا به خوندور لشکر سي . ده رارمان لوني به وويل چي اشنا دا ملت چې وږي او ایکړ تنها نه سي د قامي بیانیې ته نه راځي باچا خان بابا ست خان شهید بابا خپل ټول عمر دې ما 42/74 بره نه سو سیال لا اوس سپکي کوي . ارمان لوني د سیال ژوند پلوي وو او هر وخت به د دي غريب وو د هغه د ازادی په خلاف میدان ته را ووتي هغه ټولنه چي د خپل دېوال د پورته کولو اختیار نه لري ده د وطن د شتمنیو ږغ پورته کړ . هغه ټولنه چي شاعر ته يې د بل په خول ډم وویل . ده شاعري پېل کړه او شاعري به يې کول . هغه ټولنه چې پښتو د دوږخ ژبه بولي ده ایم اې په پښتو او ایم فل په پښتو کي وکړي . هغه ټولنه چي د خیرات او د این جی او په هیله ژوند تیروي دي به د کویلې ( سکرو په تورو لیزونو کي مزدوري کول . او تر ټول شه خوي يې يو دا وو چي په ښار کي به ده ناسته د لوستونکو ستوډنټس په وطاقونو کمروں کښي کول ، او هلته بې یې ځوان کهول ته د قامی سیاست چوکاټونه ورښول او تل به د قام په زکر اخته وو ارمان لوني به ولوستونکو ته وويل چي تاسو يوساعت ګهنټه وخت پښتو ته ورکوي دابه يو وخت بيا د ډوډۍ ژبه وي ، او هغه هم داسي وسوه چي نن ټول د پښتو زدکولو هڅي کوي . ارمان ښه لیکوال ، ښه شاعر ، ښه استاد معلم ښه پوهاند ښه سياسي غړي ښه مخلص ځوان سره سره به زه دا ووایم چي يو ښه تکړه پښتون وو ، هغه زکه د پښتونوالي او پښتونولۍ ډپر پابند وو ، هيڅ کله يې د بې پښتو کار نه کاوه ، او چي بل چا به د پښتو په وړاندي سپک کار کوي ، نو که به د ده وس نه په رسېدی نو مخ اړونه يې حتما ورسره کول ، او غندنه به يې په زهیر انداز کول ، زکه د ده یو پښتون غندنه هم نه غوښتل . د ملي یوالي ، ملي روغ ، ملي سیاست ، ملي ادب ملي جغرافيې ، ملي دود دستور ملي شعور او د ترقي پسندي با ، پلوي او غوښتونکي وو . د ناروا او تپل سوو کړونو سخت مخالف وو . د زبې او خيلي د تقسیم يې پر هر ډګر غندنه او مخالفت کوي او دا يې د دشمن چال باله چي دا د برطانيې فارموله دهر تقسیم کرو حکومت کرو ) تاسي د پردیو په خوله دا فارموله مه ژوندۍ کوي هغه فارموله ستر خان شهید بابا او باچاخان بابا ورکه کړه . تاسي يو موټي سئ او دا د تقسیم فارموله ده او د پښتون ملت پر وجود د تبر واري دي . ارمان لوښي د ځوانانو څخه کلک ملاتړ خوښاوه او ملت د ساتني او پالني څارګر بلل او تل به یې ځوانانو ته وویل چې د پښتون ملت تاسو ته سترګي دي ، راووزي په قامي سياست کي برخه واخلي او د کور ماشومان مکتبونه ته ولېږي ، تر څو موږ پوه سو نو به یو رو سبا ته ووزو ، دا حالت د خداي نه دي ، دا حالات زورواکو جوړ کړیدي . ارمان لوني فکر دمره پراخ وو ، چي تل به د ملت د نیمګړتیاوو په چوکاټ کي ګرځیدي . د ارمان الوني فکري روزنه بیخي ډېره ملي وه د به هر وخت د ملت په وړاندي فکر کاوه هر وخت به د پښتو د پرمختګ فکر ورسره وو يوه خاطره يې راسره ده . هسي خو يې زه د خاطرو يو کتاب هم تیاروم بیخي ډیري خاطرې يې راسره دي ۷ کلني سفر مو داسي وکړ لکه سایه وو وجود ، نوخاطره يې په دې راوړم چي د ارمان د فکر عکاسي وکړي . زه رفضل اشنا او شهید ارمان لوني د ۲۰۱۷ مد فروري په میاشت کي چي زما د ژورنالزم په برخه کي د کار کولو لپاره انټروي وه نو ما و دي اسلام آباد ته ولاړو د پنځو شپو په نیت ، د انتيروۍ ورسته زه و اورمان لوني د اسلام آباد اکیډمي ادبیات ته ورغلو تر څو په کتابونو خپله تنده خړوبه کړو ، موږ چي ورننوتو په استقبالیه کي د پاکستان د ټولو ژبو د وتلو ادیبانو عکسونه ځوړند وو ، نو زه د هغه مسئول کس سره په خبرو او معلوماتو بوخت يم – ارمان شهید د دیوال وخواته ګوري ورسته يې کلکه وخندل په هغه خندا کي يې راته وويل چي باقي استاز * ! رد به کله کله ماته د نازه ویل باقي استاز ، دا ووګوره د هر چا عکسونه پکښي سته خو د ستر ځوانان یې د کله کله وایې ؟ مسئلہ تو یہی خوشحال بابا عکس نسته . سخت يې د افکارو څخه کرکه کوي . او پر ما ږغ کړه چي چوريه د خوشحال هغه شعر څنګه وو هغه ته چي يې ما ورته وویل چي زه خو شرابي یم ؛؛ ارمان نه مرا دغو عورتو و … ته چي ورياده کړېده . پښتانه لکه مگس ورباندي ګرځي نه نه یاره داسي شه شعر وو تا به هر وخت وویل خو خیر پر هغه مسئول کس يې مخ را واړوي او په اردو یې ورته وویل چي هلکه ټماټره ! اس میں خوشحال بابا کا تصویر کیوں نہیں ہے ؟ هغه ورته وویل چي خوشحال بابا کون ہے ؟ د وخندل او ورغبرګه يې کړه چي کہ هم سر سید احمد خان کو جانتے ہیں لیکن آپ خوشحال بابا کو نہیں جانتے ما خبره زیاته کړه چي مسئلہ دو قومي سر سید احمد خان کے پیروکار بابا کے دو قومی نظریے مغلوالہ اور پشتونوالہ کے پیروکار هے اسلئے آپ هماري قومی نظریے سے کتراتے دي خوارنه وه خبر دستي يې ارمان ته وکتل او ورته داسي ګړ سو ’ ’ آئی ایم سوری سر ! اگر آپ کے پاس اسکا ( خوشحال بابا ) کا تصوير هے تو برائے مہربانی دے دیں تاکہ ہم اسکو پریم کرنے کے بعد لگالیں ‘ ‘ . آرمان شهید دستي ورته وویل چي بلیو ٹوتھ بے تومیں بلیو ٹوتھ کردونگا تصویر مو ور بلیو شوته كي خو خدای خبر چي بیا یې ولګوي که مننه يې د مېلمستیا کوو چي چاي يې را جوړي کړې نور لوړ مسئول کسان يې را وو غوښتل تر ښه اوږد ادبي بحث ورسته يې د کتابونو په ډالۍ ونازولو . ارمان لوني فكر سياسي وو ارمان به د ژوند هر شعبه د قامي سیاست به تاله تلل او خپل د پښتون ملت په هینداره کي يې د حالاتو څارنه کول . تر ټولو ښه خوي دا پکښې وه چې د نفرت څخه يې کرکه کیدل او د محبت غوښتونکي په عامه مجلسونو کي به د ماني خوابدتیا هغه داچي د سیاسي بدنيتي ، لهجوي بد نیتي ، سيميز بد نیتي ، د نغري بدنيتي ، له دا ټولو څخه یې کرکه کول او هر وخت به يې پر دا خبر ټینګار کوي چي دې څخه ځوانان باید ډډه وکړي . د ده فکر په شعرونو کي له ورایه ښکاره دي موږ که د ده فکر وويل غواړي نو باید د ارمان شعرونه ولولو د هغه د یو غزل کړۍ دي چي هغه داسي وايې . چي د حالاتو په ماښين کي تراښل سوي وي څوک دغه پیدا که دا سړي د ژوند خبره کوي * د ارمان لوني به هکله که هر څه وليکل سي کم دي هغه زکه چي هغه په کم عمری کي د ډېر لوي فکر څښتن وو ، هغه د ژوند ډېر اړخونه داسي سته چي باید کار ورباندي وسي د ارمان لويي فکر یو پښتون فکر وو نور باید دا فکر ونښتېږل سي او دغه فکر ته د افکارو باب ورکړل سي . هغه زکه چي ارمان لوني د افکارو څخه یو دا فکر هم وو چي هغه د احمدشاهي جغرافي پلوي وو او هر وخت به يې د لوي افغانستان د جوړېدو هڅي . *

يې اجتماعي بلل او ستایلې او دا د پښتون افغان د خلاسون پیلامه کیل ارمان لوني د اجتماعي کار ډېر ټینګ حمایه وو او د ټولني هر خلاسون يې هم اجتماعي بلي نو زکه دي په خپل يو غزل کي کړۍ داسي ده چي دي وايې … زه هغه خلکو ته حتما په زړه کي ځاي ورکوم څوک چي د ځان نا ، مجموعي د ژوند خبره کوي * د پښتون ژغورني غورځنګ جوړېدل یې د ملت اخري شعوري او د عدم تشدد انقلاب باله او تل به يې د غورځنګ د پرمختګ لپاره ملا تړلې وه تر څو پښتون ملت د عامه وژنو در بدرۍ څخه عدالته وژني يې ختمي سي او پښتون ملت د نور ناوړو جنګونو پېلوزي نه سي . نور باید د پښتنه مور نه وژاړي ، نور باید پښتنه نه سي سرتوره ، نو باید پښتون بچي نه شي يتيم ، له دغه تور غوبل څخه نور خلاص شي د غورځنګ د اولي ورځي څخه بیا تر شهادت پوري د مخ په صفونو کي روان وو ، چي آخر کار يې خپل فکر او اند ته عملي جامه ورواغوستل او د ۲۰۱۹ م کال د فبروري پر دویم تاریخ د هفتې په ورځ د خان شهید بابا قاتلانو د خان شهید بابا پرلار په داسي حال کي چي د باچا خان بابا فلسفه يې لاس کي وه او د ملت دغه سپېڅلي مبارز تکړه سیاست پوه لیکوال شاعر پوهاند ترقي پسند یا پر مختګ خوشه او ټولنیز څراغ هغه وخت چي مرګ له مخه ورته پلان سوې وه شهید کړ چي دي د بوري الورلايې د هغه پرلت څخه چي د پولیسو پر روزنیز او جلب جزب ځاي باندي ترهګریز برید په خلاف ورکول سوي وو د خپل ملګري دودیزي مېلمستیا ته روان وو د پولیسو له خوا په سخت تشدد سره او ورسته شهید کړل سو . جنت نه ورله غواړم نه يې شهادت ته د عقیدت کلونه وړاندي کوم بس دا د ځان خلاصي نندارې مو ډېرې وکړې . نور به زه خپله راوزم او د ارمان لوني پاته ارمانونه به سر ته رسوم تر څو ارمان لالي په لحد كي موسكي شي .. الا زما د بچو غم به خورې که نه راغلمه خم پرېکوم دا ازغن تار ما احتیجاج کړي دي اخزلیک ۱ * باقي استاد د ارمان د کالج د بس استا دوو نویو کلینر ورسره وو چي کله به څوک شوه سونو به کلېنر پر نعره کړه چي چلو باقي استاد در ایله که نو موږ چي به هري خواته د تګ نیت کاوه نو آرمان شهید به حال راكي چي فلانا خوا ته خو ما به ورته وویل چي سمه ده نو ده به په زوره نعره کړه چي باقي استاد را ایله که ۲ * ذاتي ياداښتونه * بنو مشاعره ۱۵ م اکتوبر ۲۰۱۶ خلاص او بې ۳ **********