د نړۍ په كړكېچن  سياسي حالت كي د افغانستان  اوسنۍ لانجمنه مسله  تر ډېره حده  پوري  د نړيوالي  ټولني  او د دوى په سر كي د امريكا  د متحده ايالاتو  د زور واكه  او خپل سرو تگلارو سره نژدې  او ژوره اړيكه لري.
د ۲۰۰۱ مېلادي كال  د سپتمبر  د يوولسمي  نېټې  خونړيو  پېښو  د نړۍ له زور واكو او سر زورو  چارواكو  څخه  لار او گودر ورك  كړل او  د نړۍ پر برخليك باندي  يې داسي تلواري او گړندۍ پرېكړي  وكړې، چي تر ډېره  حده پوري  د واقعيتونو بنسټ يې  د پروړو  په شان  كمزورْئ او بې سېكه وو.
د افغانستان  او د افغان  اولس  په اړه  د بن د نړيوالي غوڼدي  زياتره  پرېكړي  زموږ  د افغاني  ټولني  د څرگندو واقعيتونو  او شرايطو  سره برابري  نه وې  او عملي  اړخ يې هم  په زور  او فشار  سره داسي  پايلي  ولرلې، چي  ااوس يې  نړۍ  په پښېمانۍ  او د پښېمانۍ  په  اعاده كي پاته راغلې ده.
په افغانستان كي يوازي  سياسي بحران  ته لمنه  ونه وهله سوه، بلكې  په ټولنيز  او اقتصادي  اړخ كي هم ټولنه د داسي پرديو عناصرو سره مخامخ  سوه، چي  منلو ته يې چا  زړه نه سواى ښه   كولاى. د نړيوالي ټولني  او سترو هيوادونو  اقتصادي  مرسته  په دې جنگ ځپلي هيواد  كي داسي  كړنلاره نه درلوده، چي  د افغان اولس  او ټولني  غوره  او اساسي  لومړيتوبونه  څرګند ( تشخيص)  او د هغو  په اړه غوڅ او كاري  گامونه  پورته كړي.
 تر ډېره حده  لنډه مهاله  پلانونه  داسي  پلي كېدل ، چي  د پروجيكټ  په پاى كي به د پلان  د ګټور  اړخ البوشه هم نه وه.
په دې ۲۰۰۸ مېلادي كال  كي د افغانستان  سره د نړيوالي مرستي د تجديد په غرض  د دې كال د جون پر ۱۲ ورځ  د فرانسي په پلازمېنه پاريس كي  د اولسمشرانو او ملګرو ملتو د عمومي منشي  په ګډون  بله نړيواله غونډه راټوليږي .
د دې غونډي لږ څه  بدلون تر نورو تيرو غونډو دا دى چي، د فرانسې د حكومت او انجوګانو په نوښت د افغاني ټولني او افغان  اولس  د ږغ د اورېدو په موخه، د تيري مياشتي  د مئ پر ۲۴ د پاريس په ښار كي د نړيوالو ټولنو، افغاني سيمه ايزو ټولنو، د حكومتونو  د ځينو غړو، د ملګرو ملتونو د ځينو ځانګړو غړو په ګډون يوه ورځنۍ نړيواله غونډه جوړه سوه، چي په دې غونډه كي د ۲۵۰ تنو په شا و خوا كي افغاني او دباندني اړوند كسان ور بلل سوي وه،چي  دا نړيواله غونډه د فرانسې د دباندنيو چارو وزارت د نړيوالو غونډو په دالان ( هال) كي د سهار له  اتو بجو څخه پيل او د ماښام تر شپږو بجو پوري يې دوام وكړ.
غونډه د فرانسې د دباندنيو چارو د وزير په وينا پيل سوه،تر هغه وروسته د افغانستان د بشر د حقونو  خپلواك كمېسون د مشري سيما ثمر  خبري  او د ځينو انجوګانو  د يووالي د ټولني ( اكبر) له خوا لنډ راپور وړاندي سو.
د غوڼدي اصلي اجنډا د تيرو نړيوالو غوڼدو د پرېكړو پر عملي اړخ  او د راتلونكي نړيوالي غونډي د كېدونكو  پرېكړو  په اړه پر موضوعاتو  بحث و.  د دې غرض  له پاره  د غونډي  ټول غړي  پر څلورو  گرديو مېزو (څانگو)  باندي ووېشل سول.
 لومړۍ څانگه :  د بشر حقوق
 دوهمه څانگه : ټولنيز اقتصادي پرمختګ
 درېيمه  څانگه : خصوصي سكټور
 څلورمه  څانګه : نړيوالي مرستي  او نتايج يې

په ټولو څانګو كي  د موضوعاتو  په اړه تاوده بحثونه  وسول  او د بحثونو لنډيز او  وړانديزونه  د كنفرانس په ماپښيننۍ عمومي غونډه كي له درو بجو څخه تر شپږو بجو پوري  ټولو غړو ته واورول سوه.
هغه مسايل چي  په  دې څانگو كي  ډېر بحث  پر وسوو :
1. نيمګړتياوي :
• د ديموكراسۍ او د بشر د حقونو تر نامه لاندي  د بشر لومړنى حق ( د ژوند حق)  د كورنيو او دباندنيو پوځيانو  له خوا تر پښو لاندي كېدل.
• د ښځو د حقونو په اړه  افراط كول
• د افغانستان سره د نړيوالي مرستي  څلووېښت په سل كي  د دباندنيو  مشاورينو  او كار كوونكو  په معاشو كي  بېرته  له افغانستان څخه وتل.
• د لومړيتوبونو نه پېژندل
• د ماليې د سيسټم نيمګړتياوي
• افغاني دود او دستور، دين او مذهب ته په درنه سترګه نه كتل
• د افغانستان خلگ اتيا په سل كي په كليو او ليرو پرتو سيمو كي ژوند كوي، خو ډېره پاملرنه د هيواد شل په سل كي ښاري خلګو ته سوې ده
• د نړيوالو مرستو ډېره برخه  د ټولني بنسټيزو ستنو ( كليو) ته  رسېدلې نه ده
• د قوانينو نيمګړتياوي او نه پلي كېدل
• بېكاري، بد امني، د ګټور منابعو او لارو نه لټون
• د كيمياوي – بيولوژيكي  وسلو استعمال  او د برالبتوب ( اميدوارۍ) پر مهال  پر مېندو باندي د هغو د اغېزې ډېرښت او د معيوبو كوچنيانو زېږېدنه
• د برېښنا د مصرف ډېرښت او د برېښنا د توليدي منابعو لږ  والى
• پر ملي اردو، ملي پوليسو او د باندنيو پوځونو باندي د ويسا ( اعتماد) نه درلودل.

2. وړانديزونه :

• د افغاني لانجې پر سياسي حل باندي ټينگار
• د افغانانو د سياسي ازادۍ درنښت
• د نړيوالو مرستو انتظام د افغانانو په خپل لاس
• د كوكنارو او مخدره موادو د مخنيوۍ معقولي لاري پلټل، د هغو د استعمال او بازار په اروپا او امريكا كي راټيټول، ځكه د يو كېلو هيروينو بيه په افغانستان كي تقريباً پنځه سوه ډالره ده، خو په اروپا او امريكا كي بيا دغه بيه شلو زرو ډالرو ته هم رسيږي
• د افغاني محصولاتو له پاره ښه بازار موندل
• د ژوند د لومړنيو اړتياوو ( اوبو،برېښنا، روغتيا او پوهني) د اوږد مهاله او تل پاته پلانونو له پاره د معقولو او عملي لارو چارو لټون
• كرهڼي او د خوړو محصولاتو ته ځانگړې پاملرنه او وده وركول
• خصوصي سكټور ته وده وركول
• د نړيوالي مرستي د ښې ګټي اخيستني او څارني له پاره  د ډونرانو، حكومت او انجوګانو تر منځ  د يو معقول او ډاډمن سيسټم جوړېدل
• په افغانستان كي د سولي،امنيت،  اقتصادي – كلتوري ګړندي پرمختګ له پاره  كليوالي ژوند او كليو ته ډېره پاملرنه ، په دې اړه د افغاني ټولني د ځانگړتياوو په لړ كي  د كليوالي جرګو او منل سوو  كليوالي مشرانو  د سياسي سېك، تدبير او پوهي څخه د هغي سيمي او په لوى سر كي  د ټول هيواد د گټو له پاره كار اخيستل
• د مرستو او خدماتو عالي كيفيت او اوږد مهاله  ګټي اخيستني ته  ځانگړې پاملرنه .

له كنفرانس څخه زما اخيستنه :
د كنفرانس په ټوله ورځ كي ډېر مسايل مطرح سول، كه څه هم د غونډي په لومړي پړاو كي د افغاني گډونوالو نظرونو ته ډېره پاملرنه نه كېدله، اروپايي او امريكايي گډونوال د غونډي اساسي غړي بلل كېدل، خو د افغاني  ګډونوالو په همت او درايت د غوڼدي حالت واوښتى، د افغاني ټولني واقعيتونه را وسپړل سول، د هغو پر حل باندي نظرونه وركړل سول، دا چي د دې نظرونو څوني برخه به د جون پر دوولسمه د غونډي پرېكړه ليك ته لاره مومي، بله خبره ده، ځكه د غونډي تخنيكي اړخ ټول د اروپايانو له خوا څارل كېدئ،  خو افغانانو  د خپل درك او مسووليت له مخي خپل ربړونه  او د نورو زياتى او تېرى  بربنډ بيان كړل او نړيوالي ټولني ته يې د څاه او گودر لار ور وښوول .
ااوس نو پر دوى ده، چي نړيواله ټولنه په رښتيا غواړي افغانستان او افغاني ټولنه  له دې كړاونو او ستونزو څخه وباسي او كه يا ؟
 د فرانسې د پلازميني پاريس په زړه كي د ايفل د برج  پر سر  د  رباني  د تنظيمي واكمنۍ جنډه ( بيرغ) تر اوسه پوري لا هم  د افغانانو د جنډې په توگه ليدل ،كله _ كله  په زړه كي دا ګروم  او وسوسه را واچوي، چي د فرانسې دولت د نړيوالي ټولني د يو فعال  غړي په توگه، آيا د افغانستان د اوسني دولت ملاتړى او ملگرى ځان بولي ،كه پخوانيو اړيكو ته لا ژمن دى! ؟      

 محقق شېرشاه رشاد
۱۳۸۷_ كال  د غبرگولي _۲۰