حنان حبیبزی
لندن

د لنډو کیسو ددې په زړه پورې ټولګې انګریزي بڼه د” ډورینس” په نامه  مشهورې امریکايي  خپرندويې ټولنې  چاپ کړی دی.
ټاکل شوې ده چې د نومبر په میاشت کې ”  ډورینس “د دغه کتاب د تبلیغ او ترویج  چارې په رسمي ډول  په متحدو ایالاتو او برتانیا کې پیل کړي.
د دې کتاب ډیرې کیسې  دلومړي ځل لپاره په ۲۰۰۴ کال کې  دلیکوال په مورنۍ ژبه” پښتو ” دافغانانو د یوې جرمن میشتې ټولنې له خوا دکتا ب په بڼه چاپ شوې.
د لنډو کیسو په دې ټولګه کې د عبدالوکیل سوله مل شینواري  ۱۲  کیسې ځای شوي دي چې په بیلا بیلو بڼو د افغانستان د روانو حالاتو اړخونه انځوروي.
دافغانستان په اړه ډیر کتابونه او لیکنې په بهرنیو ژبو  په ځانګړي ډول انګریزي کې د بهرنیو لیکوالو له خوا خپریږي ، د افغان لیکوالو کتابونه او اثار ډیر لږ ژباړل کیږي.
ددې کتاب ارزښت دادی چې نړیوالو ته د افغانستان د اوسنیو نثري ادبیاتو څرنګوالی وړاندي کوي او د کیسو د ژانر دیوې بیلګې په توګه به ډیر مینه وال تر لاسه کړي.
دافغانستان حالات نن سبا په رسنیو کې دنړیوالو خبرونو سر ټکي جوړوي . هغه هیوادونه چې په افغانستان کې پانګونه کوي یا یې  وګړي  هلته قرباني ورکوي ،ددې کتاب منځپانګه  به دافغانانو په اړه یو لړ داسې انځورونه  ورکړي چې تر اوسه یې اوریدلي نه دي.
ددې کیسو لوستونکي به د افغانستان د حالاتو په اړه د یو لړ ناځواب شوو پوښتنو ځوابونه  هم تر لاسه کړي .
“فیفټي میلیون”  کیسه د امریکا  د پخواني ولسمشر جارج بوش  د هغه اعلان په پلمه لیکل شوې ده چې د۲۰۰۱ کال د سپټمبر د ۱۱ له برید وروسته یې دالقاعده  ډلې  د مشر اسامه بن لادن د نیولولپاره  جایزه و ټاکله.
 په دې کیسه کې  دځايي جنګسالارانو او هغو څیرو لپاره  چې  د درې لسیزو راهیسې یې په افغانستان کې وسله وال فعالیت  درلود ،دامریکا له اعلان وروسته یو عجیب وخت انځور شوی دی.
دا کیسه دپنځوس میلیونه ډالرو د تر لاسه کولو لپاره د یو پخواني قومندان غورځې پرځې ښيي چې د اسامه بن لادن د پیدا کولو لپاره یې زغملي. او کله چې د پنځوس میلونو جا یزې لپاره د بن لادن په موندلو نه تو ا نیږی د پیسو شیطا نی هو س یی د خپل سکنی او یو اځینی ورور چې څیره یې بن لادن ته ورته ده وژلو ته وهڅوی
له هغې ورځې چې په افغانستان کې جګړه پیل شوې ده ، دافغانستان پر ادبیاتو  یې هم اغیز شیندلی دی.
څومره چې دهیواد شعر او شاعري  د افغانستان د غلیمانو په وړاندې د ولسي احساساتو په راپارولو کې شهرت لري  ،هومره یې د ادبیاتو نورې برخې  په ټولنیز سمون کې کارنده ونډه  اخلي.
د سوله مل شینواري په کیسو کې  د ” هم دین او هم دنیا  ” کیسه  د داسې یو سړي ژوند بیانوي چې د “ملا” نوم ورپورې تړلی  دی او په  یو رسمي سفر کې بهرني هیواد ته ځي .
 په هوټل کې د اوسیدنې پر مهال  هغه  د شرابو د بوتل او د سر درد  دشربتو توپیر نشي کولی او پر ګنا لاس پورې کوي.
په دې کیسه کې  لیکوال هڅه کړې چې له بهرنۍ نړۍ څخه د هغو کسانو ناخبري وښيي چې هم نیمګړې دینې زده کړې لري او هم کله چې ورته شرا یط برابر شی نه یوازې چی له هیڅ کنا او خطا سر نه غړوی بلکې په ګنا کې له عادی خلکو لا زیا تی کوی،دا ډول خلک  نه  یوازې  دیني اوعصري پوهه نلري بلکې د نالوستو کلیوالو له احساساتو څخه  ناوړه ګټه هم اخلي .
دوی د دین د تفسیر په اړه د یو دیني عالم په څیر مالومات نلري ، دیني زده کړې یې نابشپړې پاتې شوي وي  نو کله چې له دغسې یوې ستونزې سره مخامخ کیږي  دحلال او حرام پریکړه نشي کولی.
دغه خبره ما د کتاب له لیکوال څخه وپوښتله ،هغه وویل ”  اسلامي لارښونکي باید  نه یوازې دیني زده کړې ولري بلکې  په عصري علومو کې برلاس ولري ، د هغو توپیرونو په موندلو بریالي شي چې له دیني لارښونو سره سمون نه خوري ، یا لږ تر لږه د نورو له اندونو خبر شي چې اوسمهالې نړۍ په کوم حالت کې ده او دنورې  نړۍ  انسانان څه فکر کوي. ”
“بیریدلې نانځکه” ددې ټولګې بله کیسه ده .دا د یو داسې چا د جنسي اړیکو انځور وړاندې کوي چې په  بهرني هیواد کې ژوند کوي  . دا کیسه  په تراژیډیکه بڼه  ددغه کس اخلاقي اړخ انځوروي. دې خورا ډیر کلونه له خپلې میر منې لیری د پردو ښځو سره نا مشروع جنسی اړیکې لری او د میرمن هیڅ خیا ل نه سا تی خو میر من یی یوازی په یو تور خپل سږنی زوی وژنی. دی چی ددې خبر د اوریدو په شیبه کی هم له یوی پردۍ ښځې سره غاړه غړۍ دی دا خورا د ویاړ خبره بو لی
 په داسې حال کې چې د افغانستان حالات د تیرو درې لسیزو راهیسې د اخلاقي او  اداري   فسا د په بیلا بیل ډول  ولکه کړي دي  ،  دلوړ پوړو څیرو اخلاقي فساد پټ پاتې شوی  او د کمزوره خلکو هغه بیا دقانون او محاکمې تر میزه رسیدلی دی.
دا نا انډوله انصاف  په هیواد کې د ګډوډۍ ، دحکومت او خلکو تر منځ د واټن   او بې باورۍ لامل ګرځیدلی او دنهیلۍ خواته یې دټولنې پوړونه ټیله کړي دي.
 ښاغلی شینواری هیله لري چې دکیسو د ټولګې انګریزي بڼه یې په نړۍ کې ډیر لوستونکي پیدا کړي او له نړیوالو علمي موسیساتو سره د افغانستان د اوسنیو ادبیاتو دکره کتنې په اړه مرسته وکړي.
دا کتا ب د افغا نا نو او په تیره د پښتو اد بیا تو لپاره خورا ښه خبر دی ،لو مړنی پښتو دا ستانی ټو لګه ده چې  دیوې بهرنی خپرندویه ادارې له لورې خپر یږی هسی خو ددی تر مخه هم دا ستا نی ټولګې په انګریزی خپرې شوی خو ددې ټو لګې بر لاسی دا ده چی دا له هیواده دبا ندی خپر یږی او خپریدل یی سمبولیک او د هیواد په پولو کې نه را ایسا ریږی . دا دپښتو کیسې د نړیوال کیدو په لور لو مړنی ګام دی چې ویاړ ېې سوله مل شینواری خپلوی . هیله ده په منډ ېې نور لیکوال هم قدم کیږدی څو زمونږ کیسې هم د نړیوالو لوستونکو د لوستلو زړونه وتخڼوی او مو ږ هم په نړیوالې کیسې کې ځا نته وړځای ومومو.

پنځوس مليونه

دا ليکنه سيد رضا محمدي ليکلې او آصف شينواري ژباړلې ده

پنځوس مليونه دعبدالوکيل سوله مل شينواري دهغه کتاب نوم دى چې تازه په انګليسي ژبه خپور شويدى.
عبدالوکيل شينوارى هغه ليکوال دى چې دافغانانو په منځ کې خورا پيژندل شويدى.که خه هم چې ددې ډيرى ليکنې په پښتو ژبه دي.خو نوموړى داسې ليکوال دى چې هخه يې کړې چې دخپلې ليکوالۍ په تاريخ کې دټولنې شتو ناخوالو او دغه راز ناوړه دودونو تا پاملرنه وکړي.په انګليسي ژبه ددې کتاب چاپ دانګليسي ادبياتو په بازار کې له دوه پلوه دارزښت وړ دى.
لومړى: دا ديو افغان ليکوال دلنډو کيسو لومړۍ ټولګه ده چې په انګليسي ژبه ژباړل شويدى.
دويم:دا کتاب ديو پښتا نه ژباړن له لورې انګليسي ژبې ته ژباړل شويدى.
دا ددې ښکارندويه دې چې هم افغاني ادبيات دنړيوال کيدنې او نړيوالو ادبياتو ته دورننوتو وړتيا لري او هم هغه افغانانو چې بهرنۍ ژبې يې زده کړي تر کومه بريده نړۍ ته دخپل هيواد دادبياتو او فرهنګ په ورپيژندلو کې اغيزمن دي.
دا کتاب دعادي افغانانوکه په هيواد کې دننه او که له هيواده بهردنړۍ په هر ګوټ کې دي او اوس هم په ټينګه افغانان دي دژوند هنداره ده.
دوکيل کيسې موږ ښار په ښار کوڅه په کوڅه او کور په کور دافغانانو زړونو او فکرونو ته وروړي.
دوکيل کيسې زموږ سره ساه اخلي ،زموږ سره په لارو کوڅو کې روان دي او موږ سره پر دسترخوان کيني خواړه خوري او په دې توګه لوستونکي دافغاني ژوند پټو رازونو ته وروړي.هغه پټ رازونه چې افغانان يې دبل په مخ کې پر ويلو شرميږي.خو په خپلو کې پرې په افراطي بڼه خبرې کوي.
وکيل شينوارى موږ يوازې په خپل دري ضلعي(مثلث) کې له خپلو خاطرو سره دنړۍ والو نندارې ته لوڅ لغړ  يوازې پريږدي.خو ددې بربنډوالي سره سره مو نړۍ ته يوه رسا بڼه ورپيژني.همدارنګه موږ ته زموږ هغه څيره راښايي چې موږ يې تل دپټولو هڅه کوو.
پنځوس مليونه ډالر دهغه انعام نه روايت دى چې امريکا دالقاعده دمشر اسامه بن لادن پرنیونه او یا مړ ینه ايښې.او يو څوک ددې انعام دترلاسه کولو لپاره داور او اوبو منځ ته وردانګي خو چې کله ددې خونړي لټون نه ناهيلى کيږي نو ناببره يو شيطاني فکر وروليږي او وايي چې دورور څيره يې بن لادن ته ورته ده.نو د خپل ورور سر پریکوی او د امریکا یا نو یوې هډې ته ېې  ددې لپاره  سپاری چې غوڅ شوى سر يې ښايي ډيرې روپۍ ورپه برخه کړي.او هيڅوک هم پر دې راز ونه پوهيږي.او په دې توګه دکيسې ليکوال ديو تريخ طنز سره ديو داسې انسان روح او روان ته ورننوزي چې دانسانيت او شرافت تر منځ په دوه لارې کې ولاړ دى،
ورپسې کيسه دهغه سړي کيسه ده چې په لويديزکې دخپلې معشوقې په غيږ کې دخپلې ميرمنې دمړينې خبر تر لاسه کوي.او چې کله په دې پوهيږي چې زوى يې دافغاني غيرت له مخې خپله مور وژلې نو دهمدې امله نشي کولاې چې خپله خوشالي پټه وساتي .ورپسې دپوليسو ديوقوماندان کيسه ده چې دغلو دلټون پسې دخپل زوې سره مخامخ کيږي.دلته موږ دهغه څه سره سر خورو چې په افغاني ټولنه کې ډير پيښيږي دپرمختللې نړۍ کيسه دهغه تندلارو اوسنتي نارينه و کيسه ده چې په حقيقت کې جهادي قوماندانان دي چې له افغانستانه ديو سمينار لپاره يو لويديز هيواد ته ورغلي دي.چې په يو هوټل کې داستوګنې پرمهال دپرمختللو وسايلو پرليدو حيرانيږي او سهار په داسې حال کې چې سترګې يې خوبولې وي درسوايي ټوکرۍ يې له بامه لاندې لويږي.دلاسي کڅوړې کيسه ديو زاړه سړي کيسه ده چې په دې کڅوړه کې ديو ماشوم مړى ديو ګران بيه توکي په څيرګرزوي او بډي خواره او لاره وهوونکي سرتيري پرې تيرباسي.پاتې نورې کيسې يې هم همداسې دافغاني ژوند دحيرانتيا نه ډکې دي.دتليفوني مزاحم کيسه چې په ناخبرۍ کې خپله کورنۍ پر تليفون زوروي او يا هم دهغه کورنۍ کيسه چې دبمونو له باران نه تښتي خو په سړه هوا کې پرته له کومې حملې خپل ژوند له لاسه ورکوي.دهغه ماشومانو کيسه چې دجګړې دباروتو او ګوليو اورلوبې دواده  دخوشاليو داورلوبو په توګه وپيژني او يوازې دلوبې دجوړښت په بدلون سره وکولاې شي دنړۍ باوري لوبې بې باوره کړي.بله کيسه دهغه نارينه ده چې په مهاجرت کې پر يوه انجلۍ مين شي خو وروسته پوه شي چې دا يې خپله لور ده.دوکيل شينواري ټولې کيسې دافغاني ژوند دبې ځايه دودونو او راوجونو ښکارندويه دي دا کيسې نړيوالې جادويي کيسې دي،ټولې کيسې واقعيت ته نږدې کښل شويدي.چې تر څنګ يي جادويي رياليسم يا رښتينوالى هم له ځان سره لري.سره له دې چې په هيڅ ډول دجادويي رياليسم يا رښتيولۍ ځانګړنې نه لري.دا په حقيقت کې دافغاني ژوند جادو دى .دپيريانو،ښاپيريانو اوشيطانانو ژوند،دشيطاني رازونو نه ډک ژوند چې له هرې برخې نه يې شيطانان،ديوان او پيريان سر راپورته کوي.دوکيل تر ټولو ښه ځانګړنه همدا دجادويي او اروايي صغتونو راوړل دي.که څه هم چې دهغه راوړل شوي صفتونه تر ډيره عمومي بڼه لري او په سختۍ سره پکې جزيات موندل کيږي.ليکوال پخپله جزياتو ته ارزښت نه ورکوي.او هيڅکه هم شخصيت جوړونه نه کوي.دهغه ټول شخصيتونه يا بې څيرې دي او يا په حقيقت کې( ورته)يوشان څيرې دي.دټولو کيسو مرکزي کرکټر يوه څيره ده چې په هره کيسه کې په نوې بڼه راڅرګنديږي.او نوې دنده تر لاسه کوي.هغه څيره چې فکر يې بدلون نه مومي يوازې خپلې بڼې ته بدلون ورکوي.په دې توګه کولاې شو دوکيل شينواري کيسې دافغانستان دنورو کيسه ليکوالو دکيسه ليکنې له سبک  نه بيلې وشميرواو ښايي همدا لامل وي چې يو امريکايي خپرندویه ټو لنه(دورانس) ديته اړ شوه چې دراشد خټک له لورې په انګليسي ژبه دا ژباړل شوې کيسې دچاپ په ګاڼه وپسولي.چې بې له شکه دا دنړيوال کیدنې پر لور په لويديزه نړۍ کې داوسمهالي افغاني ادبياتو لپاره يو نوى ګام دى.